Thema Bodem, bodemleven en bomen

We weten als mensen heel wat over het leven boven de grond. Zo snappen we prima dat de boomstam bij de boom hoort. Maar het bodemleven, dát is nog een groot mysterie voor ons. We vergeten nog wel eens dat de wortels van de boom de stam en kroon mogelijk maken.

Een natuurlijk opgebouwde bodem bevat leven in de vorm van schimmels, bacteriën, mijten, wormen, gravende zoogdieren en ander leven. Dit bodemleven houdt zichzelf in stand, zorgt voor de afbraak en hergebruik van blad en ander restmateriaal, en vormt de basis voor bovengronds leven. Ook ons leven. De levende bodem werkt als een spons als het regent, waardoor vocht wordt opgeslagen. Daarnaast functioneert de bodem als een reusachtig filter, dat resulteert in schoon grondwater. Wist je dat ons huidige grondwater meer dan zeventig jaar oud is en nog vrij van de bestrijdingsmiddelen die we de afgelopen jaren hebben toegepast?

In de bebouwde omgeving is er geen natuurlijk opgebouwde bodem meer over. Gelukkig heeft de onverharde bodem een razendsnel herstelvermogen. Vooral in de bodem in plantsoenen, bermen en rond oude bomen krioelt het vaak van het leven. Op veel plekken is de biodiversiteit in de bebouwde omgeving zelfs hoger dan buiten de stad. Dat leven bestaat alleen in niet-verdichte bodems: grond waar geen auto’s staan of stoeptegels worden neergelegd. Best iets waarbij je stil mag staan als je je auto niet kwijt kan op een parkeerplaats. Of als ergens een kabel getrokken moet worden: offer je dan boomwortels en bodemleven op, of ga je je stenen straatje openmaken?

Vergelijk je een boom in de bestrating met een boom in natuurlijke begroeiing, dan zie je meteen dat de natuurlijk groeiende boom vaak beter groeit en veel minder overlast geeft. Er is een balans tussen de verschillende plantensoorten en insecten, waardoor ziekten en plagen minder snel de overhand krijgen. Dat hele ecosysteem levert ons als mens heel wat. In feite maken we er zelf deel vanuit. Daardoor komen we zelf tot rust van groen en bomen en genieten we van de kleur, geur en seizoensbeleving.

Als je een boom plant of zaait, is het eerste wat zich ontwikkelt de boomwortel. Deze vertakt zich en gaat op zoek naar vocht en voedingsstoffen. En dat blijft die boomwortel altijd doen. Is de groeiplaats voldoende groot en van voldoende vocht en voedingsstoffen voorzien, dan zullen de boomwortels daar blijven. Is er te weinig groeiruimte, dan gaan de wortels op zoek. En dat leidt in de stad nog wel eens tot lastige situaties: wortels in het riool en wortels die bestrating opdrukken. Dat wat we boven de grond zien, de boomstam en blaadjes is meestal een afspiegeling van de ondergrondse wortels. Een gezonde grote boomkroon heeft gezonde grote boomwortels.

De wortels die het dichtst bij de stam zitten, zijn de stabiliteitswortels. Deze zorgen ervoor dat de boom niet omvalt. De wortels daaromheen (variërend van hele dunne haarwortels tot dikkere wortels) die zorgen voor gezond blad en voor groei. Een boom, de stam en de wortels hebben heel wat reserves in huis. Dat is fijn, maar zet ons soms ook op het verkeerde been. Want bij beschadigde boomwortels kan de boom vaak nog jaren gezond lijken en dan opeens ziek worden of zelfs omvallen. Graafschades in de openbare ruimte zijn vaak de oorzaak van het vroegtijdig doodgaan van stadsbomen. Die schades zijn meestal niet direct te zien.

Jarenlang werd de natuur gezien als een wedstrijd: het recht van de sterkste. Inmiddels is de wetenschap er steeds meer van overtuigd dat de natuur juist leeft door alle onderlinge samenwerkende organismen. Zo ook bomen: ze floreren als hun wortels contact kunnen maken met andere en dezelfde boomsoorten en planten. In de bebouwde omgeving is dit contact niet altijd mogelijk. Het inzaaien van boomspiegels met van nature voorkomende planten kan de boom helpen: de grond droogt minder snel uit en voedingsstoffen (blaadjes) komen weer in de bodem terug. Dus aan de slag! Tegels eruit, maar voorzichtig met de wortels…