Thema Bodemdaling en bomen

Gemeenten op veen- en kleigebieden (slappe bodems) hebben te maken met bodemdaling: de bodem zakt in elkaar. Bodemdaling is een natuurlijk proces dat wordt versterkt door bijvoorbeeld zwaar verkeer of grondwaterverlaging. Over het hoe en waarom van bodemdaling kun je veel informatie vinden via www.bodemplus.nl van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Bomen worden beïnvloed door de bodemdaling én beïnvloeden bodemdaling.

De warme, droge zomers van 2018, 2019 en 2020 zorgden voor ongekend lage waterstanden door gebrek aan regen. Langere periodes met droogte kunnen de kwetsbaarheid van (veen)bodems en daarmee de kans op verzakkingen vergroten. Bomen beschermen de bodem weliswaar tegen uitdroging, doordat boomkronen schaduw geven, maar ze onttrekken ook vocht aan de bodem. De bladeren van de bomen verdampen immers water. Daardoor kunnen verzakkingen ook juist rondom bomen optreden.

Boomwortels hebben zuurstof nodig om te leven. Daarom zul je geen boomwortels aantreffen onder de grondwaterstand (daar waar in de bodem altijd water aanwezig is, is te weinig zuurstof aanwezig). Bij een hoge grondwaterstand wortelen bomen niet diep en zijn ze met de wortels minder goed verankerd (waaien makkelijker om). Verhoging van de grondwaterstand en bodemdaling zorgen er dus allebei voor dat de groeiruimte van de boom wordt verkleind.

Om ervoor te zorgen dat iedereen zijn woning goed kan bereiken en wegen begaanbaar blijven wordt er regelmatig opgehoogd in gemeenten met bodemdaling. Ophogen is voor de meeste bomen geen optie: door grond op te brengen sterven boomwortels bij de meeste bomen af: ze worden door het gewicht van de grond in het grondwater gedrukt. Ze verdrinken dan eigenlijk. Daarom worden veel bomen gekapt bij grootschalige reconstructies, zoals rioolvervangingen. Soms is het wel mogelijk een enkele bijzondere boom in te passen. Ook geven veel gemeenten bomen bij reconstructies meer groeiruimte, zodat de nieuwe bomen een gezonde groei kunnen vertonen en sneller bijdragen aan natuur- en klimaatfuncties.

Een boom heeft dicht bij de stam wortels. Deze zijn van belang om de boom rechtop te houden in weer en wind (stabiliteitswortels). Daaromheen zitten de wortels die zorgen voor gezond groeiende takken en blad (vitaliteitswortels). Voor een gezonde en veilige boom moeten er dus voldoende gezonde wortels zijn.

In gebieden waar de bodem daalt zie je maar weinig oude bomen. Om de tien jaar wordt de bodem opgehoogd. In veel gevallen zullen bomen in deze gebieden elke veertig jaar vervangen worden. Meestal zal er daarom voor boomsoorten gekozen worden die beter omgaan met veel water bij de wortels. Zo zijn wilgen, elzen en lindebomen voorbeelden van bomen die goed tegen ‘natte voeten’ kunnen. Met de juiste boomkeuze heb je veel langer plezier van de boom.

Het is verstandig om de bodem minder te verdichten en te verharden (minder steen en asfalt aanbrengen). Zo klinkt de bodem minder in en kan de bodem natuurlijk vocht opslaan. Goed nieuws voor de bomen: want die houden ook niet zo van bestrating en wel van lucht en vocht. En met een gezondere groeiplaats krijg je gezondere bomen.