Thema Ontwerp en bomen

Bomen doen van alles voor ons. Daarom is het belangrijk om na te denken waar welke boom komt te staan. Een grote boom die veel schaduw geeft is bijvoorbeeld handig op een betegeld plein. Komt de boom in een smalle straat te staan? Dan is het fijn als de boom ruimte overlaat voor voetgangers. Een goed bomenontwerp houdt rekening met dit soort aspecten.

Bomen dragen bij aan een fijne leefomgeving, maar mensen vinden grote bomen soms ook las­tig. Dat is begrijpelijk: blad dat in de dakgoot valt, wortels die groeien waar je ze niet wilt hebben, schaduw op de zonnepanelen: bomen hebben soms ook nadelen. Daarom gaan ontwerpers bij het maken van plannen uit van volwassen bomen.

Het rekenprogramma Boommonitor laat van 350 soorten bomen zien hoe groot ze worden en hoeveel ruimte de wortels nodig hebben om gezond oud te worden. Ook onder de grond is het namelijk vaak dringen om de ruimte: er zijn zoveel kabels, leidingen en rioleringen dat er wei­nig ruimte is voor de wortels. Dankzij dit reken­programma kan een keuze gemaakt worden voor bomen die niet te klein en niet te groot zijn. Veel ontwerpers werken met dit programma. Je kunt als betrokken bewoner vragen hoe het ont­werp tot stand is gekomen en welke keuzes zijn gemaakt binnen de bestaande ruimte. Bijvoor­ beeld als jouw straat opnieuw wordt ingericht.

Veel gemeenten houden bij hoeveel bomen er staan en hoe groot de kroon is. Vaak gebeurt dit per wijk of per dorp. Een grotere boom heeft een grotere kroon en draagt meer bij aan een goed leefklimaat. Het ‘boomkroonvolume’ zegt dus veel meer dan alleen het aantal bomen dat er is.

Bij de keuze van bomen in de openbare ruimte is het belangrijk om te zorgen voor afwisse­ling. In lanen of straten zie je steeds vaker verschillende soorten bomen. Dat is goed voor de biodiversiteit. Als er een ziekte of een plaag uitbreekt die hoort bij een bepaalde boomsoort (denk aan de essentaksterfte of de eiken­ processierups), dan blijft de schade beperkt.

Er is een nieuwe ontwerpregel die zegt waar­aan een gezonde leefomgeving moet voldoen. Deze regel stelt dat iedere woning uitzicht moet hebben op drie bomen. Maak je van bovenaf een foto van de gemeente, dan moet 30 procent van het oppervlak bestaan uit boomkronen. En bewoners van elke woning zouden binnen drie­honderd meter toegang moeten hebben tot een groter boomrijk gebied van tenminste 1 hectare. Voor landschapsarchitecten biedt dit houvast bij nieuw te ontwikkelen gebieden, maar in onze dichtbebouwde en bekabelde oude steden is dit streven meestal helaas niet haalbaar.

Is de boom eenmaal geplant, dan is het be­langrijk dat de groeiplaats lucht en water kan opnemen, zodat de wortels goed kunnen groeien. Groenstroken zijn voor bomen vaak de gunstigste plek. Helaas zijn deze plekken vaak niet beschermd. Bij werkzaamheden worden er soms materialen gestald, er wordt in gegraven óf op geparkeerd. En bij evenementen lopen veel mensen over de grond rondom de bomen, waardoor de grond wordt verdicht. Kortom, het is belangrijk dat ontwerpers ook de bescher­ming van bomen meenemen in hun ontwerp. Zo kunnen bomen gezond en veilig de leeftijd behalen die in het ontwerp wordt gekozen.